Lífshlaup Þingvallaurriðans

MIKLAR umræður hafa farið fram í þjóðfélaginu á undanförnum árum varðandi hrun og uppbyggingu á Þingvallauriðanum.

Í þessum umræðum hafa komið fram fjölmörg sjónarmið manna til verkefnisins og þar inn á milli hreinar ranghugmyndir vegna vanþekkingar á aðstæðum.

Staðfest er af eldri bændum og veiðimönnum sem þekktu og þekkja mjög vel til aðstæðna við Efra-Sog að í Soginu sjálfu hrygndi Þingvallaurriðinn í afar litlu mæli fyrir virkjun Steingrímsstöðvar.

Aftur á móti hryngdi urriðinn í miklu mæli í básum, flúðum og malarvíkum við og fyrir ofan Sogsflúðirnar.

Sjálfsagt hefur samgangur fiska og seiða milli Þingvallavatns, Efra-Sogs og Úlfljótsvatns verið meiri fyrr á öldum þegar aðstæður voru aðrar á svæðinu.

Það er því afar hæpið að niðurrif á stíflu Steingrímsstöðvar yrði til þess að efla hrygningarstofn Þingvallaurriðans.

Staðreyndir málsins eru:

Ekki er um það þráttað lengur að í Þingvallavatni var gnægt urriða og að hann hefur alið vatnið frá Ísöld.

Aðal hrygningarstöðvar og griðarstaðir Þingvallaurriðans voru við Efra-Sog, í Öxará, undan Nesjahrauninu, í Grafningsánum og víðar við vatnið þó í minna mæli væri.

Við byggingu Steingrímsstöðvar og þegar stíflugarðurinn brast vorið 1959, varð algjör röskun á hrygningarsvæði urriðans við Efra–Sog sem og á nefndum hrygningarstöðum umhverfis vatnið vegna yfirborðssveiflna á vatninu næstu áratugina.

Steingrímsstöð var byggð á sínum tíma til að svara kalli landsmanna um aukna raforkuþörf til að efla og bæta þjóðarhag.

Þeir sem fóru með þá framkvæmd hafa sjálfsagt ekki gert sér grein fyrir þeirri miklu röskun sem framkvæmdin myndi hafa á hrygningarstöðvar Þingvallaurriðans, en bændur á svæðinu vöruðu mjög við framkvæmdinni varðandi röskun á griðarstað urriðans við Sogsflúðirnar.

Sú sérfræðiþekking sem þá var til staðar var ekki sú sama og nú er gagnvart lífríki vatnsins og fleiri þáttum og því ætti hugsanleg skaðsemi nú á öðrum svæðum ekki að koma mönnum á óvart í dag.

Sérfræðingar þess tíma hafa sjálfsagt talið að aðrar hrygningarstöðvar urriðans umhverfis vatnið myndu halda stofninum í góðu horfi, en reynslan sýndi annað vegna aðstæða sem á eftir komu þ.e. yfirborðssveiflna á vatninu næstu áratugina, slæmu árferði, ísalaga og fleiri þátta.

Jafnframt hefur fjölgun minks á svæðinu sjálfsagt valdið meiri skaða gagnvart urriðaseiðum í Öxará og víðar, en talið hefur verið til þessa.

Á tímabilinu hrakaði ekki bara urriðanum í Þingvallavatni heldur kuðungableikju, einum helsta veiðistofni bænda við vatnið ásamt murtu.

Síðan hrundi murtustofninn árið 1986, með þeim afleiðingum að sá markaður sem búið var að afla í tugi ára víða um heim af fyrirtækinu Ora, hrundi.

Ekki er vitað með vissu hvers vegna hrun kom í murtustofninn svona snögglega.

Frá árinu 1989 hefur Landsvirkjun haldið yfirborði Þingvallavatns nokkuð stöðugu, en þó er ljóst að passa þarf betur upp á þann þátt við vissar aðstæður, því

stöðuleiki á yfirborði vatnsins er grunnpunktur þess að lífríki vatnsins haldi áfram að eflast og dafna eins og það hefur gert smátt og smátt frá árinu 1989.

Um og upp úr 1970 var farið að gera tilraunir með klakveiði til að reyna að endurreisa Þingvallaurriðann.

Ég tel einna bestu útkomuna hafa orðið þegar eins og hálfs árs seiðum var sleppt í vatnið sumarið 1993.

Mikil barátta var hjá okkur Þingvallabændum og fleirum sem komu að verkefninu að ná í klakfisk á þessum árum og þá oft við erfiðar aðstæður í rysjóttum veðrum á köldum haustkvöldum.

Ekki voru allir sammála þessu þarfa verkefni á sínum tíma, en eru því nú þakklátir, því nefndar seiðasleppingar frá 1993, eru uppistaða þess urriðastofns sem nú er að hrygna í vatninu.

Verkefnið hefur verið unnið í góðri samvinnu þ.e. af Veiðifélgi Þingvallavatns, sérfræðingum frá Veiðimálastofnun með góðri aðstoð og styrk frá Landsvirkjun og fleirum.

Framtíðarsýn varðandi uppbyggingu á Þingvallaurriðanum:

Að sinni verði látið gott liggja varðandi veiði og seiðasleppingar úr Öxarársstofninum, en fylgst náið með stofninum og aðstæðum á svæðinu á komandi árum.

Kannað verði með smá framrennsli við Efra-Sog þ.e. með norð-austurbakkanum, svo meiri hreyfing komist þar á vatnið, ryðmöl og steinum jafnframt komið þar fyrir áfram til að reyna skapa aðstæður til hrygninga.

Reynt verði að veiða þar hrygningarfisk sem og á öðrum þekktum hrygningarsvæðum umhverfis vatnið og seiðum ásamt veiddum klakfiski sleppt á viðkomandi svæðum næstu 2 til 3 árin.

Síðan verði fylgst með framvindu mála næstu árin, en aðal markmið verkefnisins verði að gera Þingvallaurriðann sjálfbæran til hrygninga sem víðast við vatnið. Samhliða þarf að gæta hófs í veiði á urriðanum og halda yfirborði Þingvallavatns stöðugu og vatninu án mengunar um ókomna framtíð.

Heyrst hefur af veiðimönnum sem stunda urriðaveiðar í vatninu með öllum tiltækum ráðum þ.e. ýmsum tólum og tækjum og liggji jafnvel við þessa iðju á vissum tímum ársins daga sem nætur sem er óhæft með öllu.

Nauðsynlegt er að efla eftirlit á svæðinu vegna þessa og fleiri þátta.

Efla þarf markaðssetningu með Þingvallabændum varðandi Þingvallableikju sem og á hinni séríslensku Þingvallamurtu í samstarfi við áhugasama markaðsaðila og Landbúnaðarráðuneytið.

Marka þarf skýra stefnu um þessi áform og fylgja þeim síðan markvisst eftir.

Ég vænti þess að góður vilji sé hjá Landsvikjun sem fyrr til þess að styðja áfram við þetta mikilvæga og þarfa verkefni.

Ég hef áður minnst í greinum mínum á staðbundna urriðastofna í vatninu, sem hafa þróað upp sín sérkenni varðandi stærð, útlit og fleira.

Þar inn á milli voru afar stórir og sterkir urriðar sem tættu í sundur sterkar línur og net veiðimanna sem tvinni væri og náðust því afar sjaldan.

Sagnir og heimildir eru þó um að 36 punda fiskar eða stærri hafi veiðst og sést í Þingvallavatni.

Það er því leitt til þess að vita ef þessi ofurstofn er hugsanlega að fjara út vegna aðstæðna á vissum svæðum við vatnið.

Ég mun fjalla um þann þátt sérstaklega síðar ef á þarf að halda og hvet jafnframt veiðimenn sem og aðra að sýna Þingvallaurriðanum þá virðingu sem honum ber meðan verið er að byggja stofninn upp og síðan áfram með hóflegri veiði og verndun eftir þörfum.

Höfundur er fulltrúi og formaður áhugamannafélags um uppbyggingu á Þingvallaurriðanum.